Giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3 là một bước ngoặt quan trọng trong quá trình phát triển của trẻ. Hiểu cách hành xử đúng sẽ giúp bố mẹ đồng hành hiệu quả cùng con.

Ở độ tuổi này, trẻ bắt đầu hình thành ý thức rõ ràng hơn về bản thân và thế giới xung quanh. Trẻ bắt đầu khám phá sự độc lập của mình thông qua tự thực hiện các công việc hàng ngày, thể hiện mong muốn được tự quyết định và khẳng định cái tôi. Tuy nhiên, quá trình này thường đi kèm với những biểu hiện tiêu cực như bướng bỉnh, chống đối, khóc lóc hoặc từ chối hợp tác. 

Trong thực tế, đa số cha mẹ chưa nhận thức đầy đủ về giai đoạn khủng hoảng này, dẫn đến cách xử lý chưa phù hợp như la mắng, ép buộc hoặc nhượng bộ quá mức. Tôi xin chia sẻ một số kinh nghiệm mong có thể giúp được cha mẹ.

Thấu hiểu và đồng cảm

Trẻ ở lên 3 thường chưa đủ khả năng diễn đạt rõ những cảm xúc phức tạp của mình. Do đó, việc người lớn lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ là yếu tố quan trọng để trẻ cảm thấy an toàn và được yêu thương. Khi trẻ tức giận, buồn bã hay thất vọng, người lớn cần lắng nghe mà không ngắt lời hoặc đưa ra phán xét ngay. Điều này giúp trẻ hiểu rằng cảm xúc của mình được công nhận và tôn trọng.

Ví dụ, khi trẻ khóc lóc vì không đạt được điều mình muốn, thay vì nói "Đừng khóc nữa, có gì đâu", hãy nói "Mẹ thấy con đang buồn vì con muốn món đồ chơi đó đúng không?". Câu nói này không chỉ thể hiện sự thấu hiểu mà còn giúp trẻ học cách gọi tên cảm xúc của mình. 

Giúp trẻ gọi tên và học cách kiểm soát cảm xúc thông qua trò chơi hoặc kể chuyện: Dạy trẻ nhận biết và gọi tên các cảm xúc như vui, buồn, giận dữ, sợ hãi thông qua hình ảnh minh họa hoặc biểu tượng cảm xúc. Khi trẻ đang gào khóc hoặc ăn vạ, hãy thừa nhận cảm xúc của con bằng những câu như: "Mẹ biết con đang rất tức giận vì không được ăn kẹo" hoặc "Con đang buồn vì đồ chơi bị hỏng đúng không?". Điều này giúp trẻ thấy được lắng nghe.

Thay vì phản ứng bằng sự giận dữ hay la mắng, cha mẹ cần giữ bình tĩnh để làm chỗ dựa cho con.

Thiết lập giới hạn và quy tắc

Cha mẹ hãy đặt ra các quy tắc đơn giản và nhất quán, ví dụ: Không được đánh người, đồ chơi phải cất sau khi chơi… 

Quan trọng nhất là luôn kiên định thực hiện các quy tắc đó, dù trẻ có ăn vạ đến đâu. Cha mẹ nên tránh nói “không” quá nhiều với trẻ, thay vì nói "Không được chạy", hãy nói "Ở chỗ này mình đi bộ nhé", tức là tập trung vào hành vi nên làm thay vì hành vi không được làm.

Trao quyền tự quyết (có kiểm soát)

Giai đoạn này trẻ rất muốn độc lập. Cha mẹ hãy tạo cơ hội cho con được lựa chọn trong khuôn khổ an toàn. Ví dụ: "Con muốn mặc áo xanh hay áo đỏ?" hoặc "Con muốn ăn táo hay chuối?". 

Khuyến khích trẻ tự làm những việc đơn giản như tự xúc ăn, tự mặc quần áo, gấp quần áo. Điều này giúp trẻ cảm thấy mình có năng lực, khuyến khích tinh thần trách nhiệm. Ban đầu, người lớn cần hướng dẫn từng bước cụ thể và đơn giản để trẻ dễ dàng làm theo. Ví dụ, khi dạy trẻ tự mặc quần áo, bạn có thể chia nhỏ quá trình: Chọn quần áo, mặc áo trước, sau đó mặc quần. Người lớn nên hướng dẫn bằng lời nói ngắn gọn như: "Con cầm áo bằng hai tay và chui đầu qua cổ áo nào".

Nguồn ảnh: Tài liệu chuyên đề “Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Hà Nội” của Nhà xuất bản Hà Nội.

Xử lý cơn giận dữ

Cha mẹ nên học cách "phớt lờ" có chọn lọc đối với trẻ: Nếu cơn ăn vạ chỉ là để đòi hỏi (không gây nguy hiểm), đôi khi nên giữ khoảng cách an toàn và phớt lờ hành vi đó. Khi trẻ thấy ăn vạ không có tác dụng, bé sẽ dừng lại. 

Bên cạnh đó hãy chuyển hướng sự chú ý của trẻ: Khi cơn giận mới bắt đầu, nhanh chóng chuyển hướng sự chú ý của trẻ sang một hoạt động khác thú vị hơn, ví dụ: "Oa, con nhìn thấy con mèo kia không?" hoặc rủ con chơi một trò chơi khác. Cha mẹ hãy thiết lập một không gian an toàn, ấm cúng để trẻ ngồi lại và làm dịu cảm xúc khi kích động, ví dụ hít thở sâu.

Cải thiện giao tiếp

Trẻ 3 tuổi chưa thể xử lý các câu phức tạp. Hãy sử dụng các chỉ dẫn ngắn gọn, trực tiếp. 

Ngoài ra, việc dạy trẻ gọi tên cảm xúc sẽ giúp trẻ học cách gọi tên cảm xúc của mình (buồn, vui, giận, sợ hãi) thay vì chỉ biết khóc hoặc la hét.

Tăng cường kết nối và yêu thương

Cha mẹ hãy dành ra 10-15 phút chất lượng mỗi ngày để chơi cùng con theo sở thích của con mà không bị gián đoạn. Bên cạnh đó phải luôn chú ý và khen ngợi kịp thời những hành vi hợp tác, ngoan ngoãn. Điều này thúc đẩy trẻ lặp lại hành vi tích cực.

Giai đoạn khủng hoảng tuổi lên 3 là thời điểm trẻ đang học cách kiểm soát cảm xúc và khám phá thế giới. Sự kiên nhẫn, yêu thương vô điều kiện và tính nhất quán của cha mẹ là chìa khóa để con vượt qua giai đoạn này. Chúc cả nhà luôn gặp nhiều niềm vui!